Het werd een echt buzzwoord tijdens druk diplomatiek overleg over Oekraïne de afgelopen tijd: veiligheidsgaranties. Europese leiders, NAVO-baas Rutte, president Zelensky en president Trump, allemaal hebben ze het erover, maar precieze uitwerking van plannen die Oekraïne veilig zouden moeten houden na een bestand met Rusland laat nog op zich wachten.
Na de top van de presidenten Trump en Poetin in Alaska en de ontmoeting van Trump met Zelensky en Europese leiders in het Witte Huis is er nieuw momentum om na te denken over wat nodig is voor de bescherming van Oekraïne na de oorlog.
Vandaag en morgen is het de beurt aan de EU-ministers van Defensie om over veiligheidsgaranties te praten. Ze vergaderen in Kopenhagen, namens Nederland komt demissionair minister Brekelmans (VVD).
Stalen stekelvarken
De coalition of the willing, een club van ongeveer dertig landen die Oekraïne steunt, beloofde eerder snel met uitgewerkte plannen voor veiligheidsgaranties te komen. Behalve veel Europese landen zitten onder meer Canada, Australië en Japan in dat samenwerkingsverband.
Dit voorjaar begon het nadenken daarover, nadat duidelijk werd dat de Europeanen niet langer op vanzelfsprekende militaire steun van de VS konden rekenen. Na een aantal bijeenkomsten in Parijs en Londen werd het stiller rondom de Coalitie van Bereidwillige landen, die inmiddels een hoofdkwartier heeft in de Franse hoofdstad.
Eerder zei demissionair minister Brekelmans dat verschillende militaire scenario's klaarliggen. Daar inhoudelijk op ingaan wilde hij niet, omdat het de Russen in de kaart zou kunnen spelen.
De contouren van de plannen kwamen via internationale media wel naar buiten. Het allerbelangrijkste is het versterken van het leger van Oekraïne. Volgens onder meer Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, zou het land een "stalen stekelvarken" moeten worden, onverteerbaar voor de vijand die het in zijn hoofd haalt het aan te vallen.
Gedemilitariseerde zone
Om dat voor elkaar te krijgen moeten westerse landen doorgaan met het tot de tanden bewapenen van Oekraïne en hun steun zelfs verder opvoeren, zeggen militair experts.
Volgens de Britse krant Financial Times wordt ook gesproken over een gedemilitariseerde zone in Oekraïne die bewaakt zou kunnen worden door een neutrale troepenmacht. Het Oekraïense leger vormt dan de eerste verdedigingslinie, een tweede beschermlaag zouden militairen uit de Coalitie van Bereidwillige landen moeten zijn.
De FT schrijft dat Trump heeft toegezegd om de troepen bij te staan met onder meer militaire inlichtingen, commandostructuren en andere middelen die nodig zijn om bijvoorbeeld het Oekraïense luchtruim veilig te houden.
Eerder was de Amerikaanse president nog terughoudend. Hoewel het leeuwendeel van de Oekraïense veiligheidsgaranties door de Europeanen moet worden gedragen, liet Trump vorige week weten betrokken te blijven en hen te willen helpen.
Die Amerikaanse belofte is voor veel landen een voorwaarde om mee te doen aan een mogelijke missie en eventueel militairen te sturen naar Oekraïne. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk zeiden eerder bereid te zijn mensen naar het land te sturen, en ook Litouwen, Estland en België lieten weten daar wel voor te voelen.
Demissionair premier Schoof zei in februari dat Nederland er "serieus en welwillend" naar zal kijken. In totaal zouden ongeveer tien landen militairen willen leveren.
Slechte ervaringen
Onduidelijk is hoeveel militairen landen kunnen sturen. Eerder werd gesproken over enkele tienduizenden die nodig zijn om genoeg afschrikking te hebben. Volgens militair experts zal Rusland zo'n afschrikkingsmacht snel testen om te zien hoe krachtig de troepen kunnen terugslaan. Het land heeft vaker laten weten absoluut niet akkoord te kunnen gaan met Europese troepen in Oekraïne.
President Zelensky hamert op veiligheidsgaranties die juridisch bindend zijn. Oekraïne heeft slechte ervaringen met eerdere beloftes. In 1994 tekende het land het 'Boedapest memorandum', waarin het zijn kernwapens opgaf in ruil voor beloftes voor veiligheid van onder meer Washington en Moskou. Die bleken met de Russische annexatie van de Krim in 2014 en de grote invasie in 2022 niets waard.
Hoewel er veel over wordt gepraat, is in veel Europese hoofdsteden ook voorzichtigheid en scepsis over alle nadruk op veiligheidsgaranties. Want wie weet nog wat de beloftes van de Amerikaanse president Trump waard zijn? En zijn alle discussies niet veel te voorbarig?
De afspraken over Oekraïens veiligheid zullen immers pas gaan gelden na een staakt-het-vuren of bestand met Rusland, iets wat na 1281 dagen oorlog nog ver weg lijkt.