Glooiende groene heuvels, moderne gebouwen, schone straten en nauwelijks criminaliteit. Rwanda wordt ook wel het 'Zwitserland van Afrika' genoemd. En daar, op het gladde asfalt van de hoofdstad Kigali vinden de komende dagen de wereldkampioenschappen wielrennen plaats.
Het is een primeur op het Afrikaanse continent, een bijzondere prestatie van het kleine Centraal-Afrikaanse land. Tegelijkertijd een zeer omstreden keuze, want achter het perfecte plaatje schuilt in Rwanda een grimmige werkelijkheid.
"Het is eigenlijk alsof iemand een net pak aantrekt zonder eerst een douche te nemen", zegt de Rwandese journalist Samuel Baker Byansi. Vanwege veiligheidsrisico's verblijft hij zelf niet meer in Rwanda. "Met kritiek zet je je leven op het spel."
Het begon kort na de genocide in 1994 waarbij 800.000 Tutsi's en gematigde Hutu's werden uitgemoord. Paul Kagame bracht daarna stabiliteit. Maar nu, 31 jaar later, is de inmiddels 67-jarige Kagame nog steeds aan de macht. Hij wint steevast de verkiezingen, vaak met 99 procent van de stemmen.
Rwanda is uitgegroeid tot een schijndemocratie.
Mensenrechtenschendingen, oorlog en grondstoffen
"Activisten, journalisten en oppositie politici worden gearresteerd, verdwijnen of overlijden onder mysterieuze omstandigheden", vertelt Mohamed Keita, Afrika-deskundige van de Human Rights Foundation in New York. "Rwandezen kunnen nooit hun eerlijke mening geven. Ze leven in een politiestaat en worden voortdurend in de gaten gehouden. Ze zullen altijd zeggen dat ze van hun president houden, en dat hun land geweldig is. Maar als je echt goed kijkt, zie je dat dit niet de realiteit is."
En dan is er nog Rwanda's directe betrokkenheid bij de oorlog in het oosten van Democratische Republiek Congo (DRC). Rwanda steunt niet alleen rebellengroep M23, maar laat ook duizenden soldaten meevechten. Kagame ontkent dat stelselmatig.
De vraag of de wereldkampioenschappen wielrennen wel konden doorgaan in Rwanda werd dit voorjaar steeds urgenter. Er waren plannen voor een Europees sanctiepakket tegen Rwanda vanwege de oorlog in Congo. Rwanda verbrak daarop diplomatieke banden met België, een van de initiators van dat pakket.
KNWU: 'Geen belemmeringen'
Wielerbond KNWU liet in april al weten geen belemmeringen te zien om een Nederlandse selectie af te vaardigen. Directeur Maurice Leeser: ''We monitoren de situatie. Wat er momenteel gebeurt in Oost-Congo is afschuwelijk, en we zijn ons volledig bewust van de politieke repressie en het autoritaire regime in Rwanda."
"Maar vergeet ondertussen niet dat er gewoon normaal diplomatiek verkeer is tussen Nederland en Rwanda. Er is een ambassade, er is handel tussen beide landen. Er gaan ook gewoon toeristen naar toe. En in het gebied waar er gefietst wordt is het gewoon veilig. Op het moment dat er iets wijzigt, zullen we opnieuw in overleg gaan met het Buitenlandse Zaken, VWS, NGO's en de UCI."
De KNWU dringt er bij de UCI op aan dat voortaan de mensenrechtensituaties in een land worden meegewogen bij de toekenning van het evenement.
Kagame en zijn regering proberen misstanden te verhullen, zegt Keita, door het organiseren van grote internationale conferenties, het opzetten van toerismecampagnes, en sportevementen. "Daar is Rwanda heel goed in."
'Sportswashing' wordt dit laatste genoemd. Behalve de WK wielrennen heeft het land sponsordeals gesloten met grote voetbalclubs als Arsenal, Paris Saint-Germain en Atlético Madrid, stopt het miljoenen euro's in de NBA en wordt er gelobbyd voor Formule 1-wedstrijden.
"Hij is alleen geïnteresseerd in Formule 1, basketbal, voetbal en fietsen om zijn imago op te poetsen", meent Baker Byansi. "Welke sport maakt niet uit, als het maar dat doel dient. Sport is daar een uitstekend middel voor."
De Rwandese regering zelf zegt dat zo'n groot sportevenement veel geld opbrengt en economische kansen oplevert. "Maar laat hier geen misverstand over bestaan", benadrukt Keita. "Het geld verdwijnt in de zakken van het regime, dit WK gaat de levens van Rwandezen, die in een groot deel van het land in armoede leven, niet verbeteren."
Eigenbelang van het Westen
Waarom doen ze dan toch mee? "Omdat het Westen vooral naar de eigen belangen kijkt", zegt Keita. "Rwanda is op zowel economisch, politiek en diplomatiek vlak van onschatbare waarde."
Keita noemt de stabiliteit van het kleine land naast een groot onrustig buurland als Congo. "Rwanda dient als partnerland op het vlak van veiligheid, en zet onder meer militairen in Mozambique in om een Frans gasproject te beschermen. Daarnaast zijn westerse landen afhankelijk van bepaalde grondstoffen uit de regio." Kobalt en coltan zijn bijvoorbeeld nodig voor batterijen van elektrische voertuigen.
De Europese Unie heeft onlangs een grondstoffenakkoord gesloten met Rwanda - al roept het Europees Parlement nu op om dit op te schorten. En dan is er nog Rwanda's welwillendheid om migranten op te vangen. "Het Westen houdt Rwanda dus graag te vriend, er is simpelweg te veel te verliezen."
Asfalt en kasseien
De renners zijn ondertussen geland op het mooie, uitstekend georganiseerde vliegveld. Ze zijn naar goede hotels gebracht, en van daaruit gaan ze naar de start van de wedstrijden.
"Maar, wat ze niet zien ", benadrukt Byansi Baker, "zijn de arrestaties zonder proces, lokale journalisten die veilig en eerlijk hun werk kunnen doen, al die ontheemde Congolezen in vluchtelingenkampen net over de grens."
"Ze weten het niet, en het maakt ook niet uit. Ze nemen hun prijzengeld mee, en verlaten het land weer."