In de Braziliaanse hoofdstad Brasilia begint vandaag het strafproces tegen Jair Bolsonaro. De 70-jarige oud-president staat onder meer terecht voor zijn betrokkenheid bij het beramen van een staatsgreep na de verkiezingen van oktober 2022. Hij verloor die verkiezingen op het nippertje van de huidige president van Brazilië, Lula da Silva.
Bolsonaro wordt ook verdacht van lidmaatschap van een gewapende criminele organisatie en een poging tot het omverwerpen van de democratische rechtsstaat. Behalve Bolsonaro staan nog zeven andere verdachten terecht, onder wie oud-ministers uit Bolsonaro's regering en topfiguren uit de strijdkrachten.
Moordplan
Een uitgebreid dossier, met daarin onder meer documenten, whatsapp- en audioberichten, ligt ten grondslag aan het strafproces. Hieruit komt naar voren dat er uitgewerkte coupplannen klaarlagen.
Ook zou er een gedetailleerd moordplan zijn opgesteld om president Lula da Silva, zijn vicepresident Geraldo Alckmin en de hoge rechter Alexandre de Moraes uit te schakelen. Bolsonaro zou op de hoogte zijn geweest van deze plannen.
Verder is er een kroongetuige: een rechterhand van Bolsonaro, die tevens zelf verdachte is. Hij heeft informatie gegeven aan justitie in ruil voor strafvermindering. Bolsonaro heeft in de verhoren de beschuldigingen tegengesproken.
Op laatste moment afgeblazen
Het coupplan werd volgens justitie op het laatste moment afgeblazen; Bolsonaro was niet zeker genoeg van zijn zaak, zo staat in het strafdossier. Binnen de strijdkrachten had hij niet de volledige steun voor een machtsovername, waardoor het plan op losse schroeven kwam te staan. Vlak voor de inauguratie van Lula da Silva, op 1 januari 2023, vertrok Bolsonaro halsoverkop naar de Verenigde Staten.
Tienduizenden woedende en opgehitste aanhangers die weigerden te geloven dat de verkiezingen eerlijk waren verlopen, hadden zich ondertussen door het hele land verzameld bij kazernes en riepen om een militaire interventie.
Een week na de inauguratie ging het mis. Duizenden bolsonaristas bestormden in Brasilia overheidsgebouwen, waaronder het parlement en hooggerechtshof. Ze richtten grote vernielingen aan.
Brazilië kreeg zo een eigen variant op de Capitoolbestorming in de VS, met als grote verschil dat de schuldigen in Brazilië tot hoge gevangenisstraffen zijn veroordeeld, en ook Bolsonaro voor zijn rol nu verantwoordelijk wordt gehouden.
Als Bolsonaro voor alle zaken waar hij voor terecht moet staan wordt veroordeeld, kan hij tot maximaal 43 jaar gevangenisstraf krijgen. In de praktijk zou dat betekenen dat de zeventigjarige oud-president de rest van zijn leven achter de tralies zit.
De zoon van Bolsonaro dankte aanhangers van zijn vader die vannacht voor hem gebeden en gedemonstreerd hebben:
Voor het proces zijn vijf zittingsdagen uitgetrokken verspreid over tien dagen. De verwachting is dat er uiterlijk 12 september een uitspraak komt. In totaal zullen vijf rechters over het lot van Bolsonaro beslissen, onder wie rechter Alexandre de Moraes.
Er zijn extra veiligheidsmaatregelen genomen in Brasilia. Ook bij het huis van Bolsonaro wordt 24 uur per dag gepatrouilleerd. Sinds augustus heeft Bolsonaro huisarrest en wegens vluchtgevaar draagt hij een enkelband.
Druk van Trump
Op de achtergrond van dit voor Brazilië historische proces speelt de bemoeienis van de Amerikaanse president Trump. Bolsonaro en Trump zijn geestverwanten en bondgenoten. Trump wil dat Brazilië het strafproces tegen zijn vriend stopzet, omdat er volgens hem sprake is van een heksenjacht.
Om druk uit te oefenen, legde Trump Brazilië in augustus zeer hoge importtarieven op van 50 procent. Dat was een puur politieke maatregel: Brazilië importeert namelijk meer uit de VS dan het exporteert.
Ook werden er sancties opgelegd aan hooggerechtshofrechter Alexandre de Moraes: bankrekeningen van hem in de VS zijn bevroren en zijn visum werd ingetrokken.
Testcase voor Brazilië
Ondanks de Amerikaanse druk gaat het proces door. Het wordt ook gezien als testcase voor de nog jonge democratie in Brazilië. Veertig jaar geleden kwam er een einde aan de militaire dictatuur die ruim twintig jaar had geduurd.
Aan de vooravond van het proces verzamelden aanhangers van Bolsonaro zich met Braziliaanse vlaggen voor het appartementencomplex van de ex-president, onder toeziend oog van de militaire politie die het huis dag en nacht bewaakt.
Verderop stonden tientallen mensen bij een truck waar iemand een gebed uitsprak voor Bolsonaro. "Het enige wat we kunnen doen is vragen om gerechtigheid van God, want hier op aarde, in de rechtszaal, geloof ik niet dat er gerechtigheid komt voor Bolsonaro", zei een aanhanger.