De Deense premier Mette Frederiksen is in de Groenlandse hoofdstad Nuuk om officieel excuses aan te bieden voor het "spiraaltjesschandaal". Decennialang werd bij Groenlandse meisjes en vrouwen een spiraaltje geplaatst, bij velen zonder toestemming of buiten hun weten om. De Deense regering wilde met deze vorm van anticonceptie de bevolkingsgroei remmen.
De Groenlandse Henriette Berthelsen was 13 jaar toen er op haar kostschool in Nuuk een briefje werd opgehangen. Groenlandse meisjes moesten naar het ziekenhuis voor een spiraaltje. "Ik had geen idee wat het betekende, we waren niet seksueel actief."
Groenlandse kinderen op de kostschool waren gescheiden van Deense kinderen. "Een apartheidssysteem, vergelijkbaar met Zuid-Afrika", zegt Berthelsen. In de wachtkamer werden zij en haar klasgenoten één voor één opgeroepen om naar binnen te gaan in een kamer met arts. En stuk voor stuk kwamen ze huilend en gebroken naar buiten, herinnert ze zich.
Het plaatsen van de spiraaltje bij Berthelsen was zo traumatisch dat ze delen heeft verdrongen. Wat haar bijblijft is de helse, allesoverheersende pijn en het gevoel dat ze werd verkracht, zonder dat iemand haar te hulp kwam. "Mijn ouders wisten er niets van en ik heb het ze nooit durven vertellen."
Complicaties
De nu 67-jarige vrouw, verpleegkundige en therapeut, vertelt dat de spiraaltjes die toen werden gebruikt veel groter waren dan tegenwoordig. En bovendien waren ze gemaakt voor volwassen vrouwen: "Het spiraaltje was veel te groot voor m'n baarmoeder."
Veel meisjes kregen complicaties, ook Henriette. Ze stootte het spiraaltje maar liefst negen keer uit. "En er was geen discussie over de vraag of het een goed idee was om het stuk gereedschap telkens maar weer opnieuw te plaatsen. De Deense 'landarts' had immers gezegd dat Groenlandse vrouwen niet met de pil konden omgaan."
"Niemand van school legde iets uit of kwam ons troosten en ouders woonden allemaal ver weg. Sommige kinderen pleegden zelfs zelfmoord. Daar werd verder niet met ons over gesproken."
Verzorgingsstaat
De spiraaltjescampagne werd door de Denen eind jaren 60 op Groenland in gang gezet. Groenland ging in 1953 van een kolonie naar een gemeente. Dat betekende dat Groenlanders recht hadden op alle voorzieningen van de verzorgingsstaat.
Een grootscheeps moderniseringsproces werd door de Denen in gang gezet, waarbij bewoners in ver gelegen gebieden werden gedwongen om van het ene op het andere moment huis en haard te verlaten en naar door Denen aangewezen plekken te verhuizen. Flats, scholen en ziekenhuizen werden uit de grond gestampt.
Het moderniseringsproces leidde ertoe dat de baby- en kindersterfte drastisch afnam en de Groenlandse bevolking groeide. Het was in die tijd de sterkste bevolkingsgroei ter wereld. De Denen zagen die groei met lede ogen aan: het leidde volgens hen tot grote sociale problemen, waarbij de kosten van de verzorgingsstaat de pan uit zouden rijzen.
Ongewenst kinderloos
En dus zette het Deense ministerie van Gezondheid de "spiraaltjescampagne" in gang. Deze campagne piekte in de jaren 60 en 70; bij 4500 meisjes en vrouwen werd gedwongen een spiraaltje geplaatst, ofwel bij de helft van alle vrouwen in Groenland. Bij een deel van de vrouwen gebeurde dat zelfs "stiekem": ze kwamen voor een abortus of een operatie in het ziekenhuis en kregen ongevraagd een spiraaltje ingezet. Het had grote gevolgen voor de vrouwen en voor heel Groenland: een deel van de vrouwen bleef ongewenst kinderloos en de bevolkingsgroei nam sterk af.
Ook in de jaren 80 en 90 werd deze praktijk voortgezet; zelfs na 1992, toen Groenland officieel het zorgbeleid van Denemarken overnam, zijn er gedwongen spiralen geplaatst. Het is de reden dat ook de Groenlandse premier Jens Frederik Nielsen vandaag naast de Deense premier staat om verontschuldigingen aan te bieden.
Berthelsen durfde haar verhaal met niemand te delen en bleef net als veel andere vrouwen achter met een gevoel van schaamte en verdriet. Pas in 2022 begonnen de eerste Groenlandse vrouwen hun verhaal te doen en bracht de Deense omroep DR het schandaal naar buiten.
Aanvankelijk wilde de Deense regering er niets mee doen. Maar de druk werd steeds groter, geholpen door het feit dat de Amerikaanse president Trump Groenland wil inlijven en de Groenlandse woede op de Denen wil uitbuiten.
Uiteindelijk stelde Denemarken een onafhankelijk onderzoek in. Ook hebben 143 Groenlandse vrouwen, onder wie Berthelsen, de Deense staat aangeklaagd. Zij eisen elk 40.000 euro als schadevergoeding.
Maar voor Berthelsen is het belangrijkste dat er aandacht komt voor de vele zwarte hoofdstukken uit de geschiedenis met Denemarken. Er moet aandacht komen voor het institutionele racisme waar de Groenlanders nog steeds mee te maken hebben.
"Sorry zeggen is niet voldoende. We moeten in kaart brengen wat er gebeurd is en wat voor problemen er nog steeds zijn, om dit af te kunnen sluiten en vooruit te kunnen kijken."